[Float-Menu id="1"]

Czym jest poczucie winy? 

Czym jest poczucie winy? Poczucie winy to zespół przykrych uczuć w stosunku do własnej osoby, które powstają w wyniku negatywnej oceny własnego postępowania. Doświadczamy poczucia winy wtedy, gdy przekraczamy określone normy prawne, etyczne, religijne lub postępujemy wbrew zasadom, które osobiście uznajemy za słuszne. Poczucie winy jest znane w zasadzie wszystkim ludziom – wyjątek stanowią osoby z poważnymi zaburzeniami osobowościowymi. 

Poczucie winy towarzyszy zazwyczaj różnym rodzajom zaburzeń psychicznych, wśród których należy wymienić depresję oraz uzależnienia Przeżywanie poczucia winy pozwala nam podjąć działania naprawcze (usunąć uczynione szkody, zredukować ich następstwa) i uzyskać rozgrzeszenie lub wybaczenie. W terapii uzależnień od alkoholu, narkotyków czy leków, a także w leczeniu uzależnień behawioralnych praca nad poczuciem winy jest niezwykle ważnym elementem procesu terapeutycznego. Jednak nie brakuje też sytuacji, w których nadmierne, nieuzasadnione poczucie winy wywiera destrukcyjny wpływ na psychikę 

Skąd bierze się poczucie winy? 

Umiejętność odczuwania poczucia winy wykształca się w procesie socjalizacji i jest interpretowana jako cecha dojrzałości psychicznej. W początkach swego życia, dziecko uczy się odróżniać dobro od zła. Wybiera dobro (to, co dorośli uznają za dobre) z lęku przed karą i pragnienia odczuwania dobrostanu. Jeżeli proces przebiega poprawnie, jeżeli dorośli swoim postępowanie okazują poszanowanie zasad, których przestrzegania wymagają od dziecka, lęk przed karą przekształca się w głos sumienia – dochodzi do interioryzacji (uwewnętrznienia, przyjęcia jako własnych) zasad wpajanych przez rodziców czy opiekunów. Od tej pory przekroczenie wpojonych zasad będzie wywoływało poczucie winy.   

Czy można nie odczuwać poczucia winy? 

Brak wyrzutów sumienia, niezdolność do przeżywania poczucia winy jest uznawana za ciężkie zaburzenie psychiczne. Obok lekceważenia norm społecznych i wysokiego poziomu agresji brak poczucia winy jest jedną z kluczowych cech osobowości psychopatycznej. Osoby uznawane za psychopatów prezentują silną, dobrze utrwaloną postawę lekceważenia wszelkich reguł i zobowiązań społecznych. Brak poczucia winy uniemożliwia im korzystanie z doświadczeń w celu skorygowania swojej postawy. Nie dostrzegają potrzeby zmiany, nie czują wyrzutów sumienia w związku z popełnianymi wykroczeniami – często są skłonne do obwiniania innych za swoje postępowanie.   

Adekwatne i nieadekwatne poczucie winy 

W psychologii wyróżnia się adekwatne i nieadekwatne poczucie winy. Pierwsze jest reakcją na przekroczenie zasad, ma funkcję korygującą, stanowi impuls do podjęcia działań naprawczych. W drugim przypadku mamy do czynienia z wyolbrzymianiem przekroczenia lub przypisywaniem sobie winy za zdarzenia, na które nie mieliśmy wpływu.  

Jedną z przyczyn nieadekwatnego poczucia winy mogą być nadmierne oczekiwania i wymagania. Otoczenie (rodzina, partner, przełożony) lub my sami ustawiamy sobie zbyt wysoko poprzeczkę, wyznaczamy niemożliwe do osiągnięcia cele. Wpływ na powstawanie nieadekwatnego poczucia winy ma też presja społeczna i perfekcjonizm: żyjemy w czasach, w których liczy się sukces, a ci, którzy go nie osiągają, czują się winni wobec siebie i swojego otoczenia, zaczynają się obwiniać za porażkę w wyścigu szczurów. Powodem utrzymujących się latami wyrzutów sumienia może być nieumiejętność wybaczania sobie, nadmierny rygoryzm moralny, nadmierny samokrytycyzm.  

Przypadki nieadekwatnego poczucia winy występują często u osób dotkniętych depresją. Niezwykle ważną rolę wyrzuty sumienia odgrywają też w mechanizmach współuzależnienia. To jeden z bardziej klarownych i drastycznych przykładów rujnującego wpływu nieadekwatnych wyrzutów sumienia na psychikę. Osoba uzależniona manipuluje swoim partnerem, starając się przerzucić na niego odpowiedzialność za swój nałóg. Efektem manipulacji jest wytworzenie silnych, kompletnie nieadekwatnych do sytuacji wyrzutów sumienia. Pod ich wpływem osoba współuzależniona podejmuje skazane z góry na porażkę próby przejęcia kontroli nad sytuacją: stara się kontrolować partnera (głównie jego picie) i zastąpić go w wypełnianiu obowiązków wobec rodziny i otoczenia społecznego. W terapii dla współuzależnionych pacjent uświadamia sobie, że jego próby przejęcia kontroli tak naprawdę niszczą jego samego i jednocześnie podtrzymują uzależnienie partnera.

Jak radzić sobie z patologicznym poczuciem winy? 

Osoby cierpiące z powodu nieadekwatnego, patologicznego poczucia winy, które towarzyszy jakiejś formie uzależnienia lub współuzależnienia, mogą zwrócić się o pomoc do prywatnego ośrodka odwykowego. Terapeuta stara się wskazać pacjentowi błędy logiczne w jego sposobie myślenia i uzmysłowić, że można ponosić odpowiedzialność tylko za to, na co ma się faktycznie wpływ. W ten sposób dochodzi do rozmontowania destrukcyjnego mechanizmu wytwarzającego nieadekwatne wyrzuty sumienia. Jednocześnie wypracowywane są i trenowane różne techniki rozładowywania napięcia emocjonalnego. Tego typu terapia posiada potwierdzoną skuteczność i może przynieść trwałą poprawę.