Psychoterapią możemy leczyć uzależnienia od alkoholu, narkotyków i leków, a także uzależnienia behawioralne – od seksu, hazardu, zakupów czy Internetu. Osoby poszukujące prywatnego ośrodka leczenia uzależnień często zderzają się z barierą, jaką jest wybór rodzaju terapii uzależnień. Pojawia się fundamentalne pytanie: która forma terapii ma największą skuteczność? Okazuje się, że nawet laik może dokonać właściwego wyboru. 

Nie musimy być specjalistami od terapii uzależnień, żeby wybrać dobrze. Nie zmienia to faktu, że warto posiadać przynajmniej minimum wiedzy na temat dostępnych rozwiązań. 

Najważniejsze nurty w leczeniu uzależnień 

Zgodnie z różnymi statystykami na świecie istnieje od kilkuset do kilku tysięcy nurtów i szkół w terapii uzależnień. Wszystkie mają swoje korzenie w psychoanalizie, która – pomimo licznych kontrowersji i nazywania pseudonauką – zapoczątkowała wielką, trwającą do dziś karierę psychoterapii. W tej wielkiej różnorodności dostępnych metod na pierwszy plan wysuwają się cztery główne nurty terapii uzależnień: 

• terapia psychodynamiczna – metoda najbliższa klasycznej psychoanalizie, bazuje na założeniu, że pierwotną przyczyną problemów psychologicznych są konflikty wewnętrzne, które powstały głównie pod wpływem zdarzeń z okresu dzieciństwa – celem terapii jest uzyskanie wglądu w siebie i dotarcie do nieuświadamianych przyczyn wewnętrznych konfliktów, lepsze ich zrozumienie, a w efekcie zniwelowanie ich traumatycznego wpływu, 
• terapia poznawczo-behawioralna – nurt w psychoterapii, który odrzucił psychoanalityczną introspekcję i drobiazgowe analizy zdarzeń z przeszłości na rzecz pracy nad zmianą nawyków, zachowań i sposobu postrzegania świata – w przeciwieństwie do terapii psychodynamicznej i innych metod bazujących na psychoanalizie, terapia behawioralno-poznawcza daje relatywnie szybkie efekty, przynosząc zauważalna poprawę, 
• terapia humanistyczna – najważniejsze metody w tym nurcie, czyli terapia Gestalt, terapia rogersowska i logoterapia, akcentują wymiar duchowy, który odróżnia człowieka o innych istot – celem terapii jest osiągnięcie stanu harmonii, samopoznania i samorealizacji oraz budowanie poczucia własnej wartości, 
• terapia systemowa – w ujęciu systemowym jednostka postrzegana jest przede wszystkim przez pryzmat swojej roli w mniejszych i większych grupach społecznych oraz w kontekście jakości tworzonych relacji – terapia zmierza do rozwiązania konkretnych problemów, a terapeuta koncentruje się na analizie relacji pacjenta w małżeństwie, rodzinie, grupie pracowniczej. 

Jaka jest skuteczność poszczególnych rodzajów psychoterapii? 

Oczywiście każdy nurt i każdy odłam szkoła czy filozofia terapeutyczna ma swoich zwolenników przekonanych o wyjątkowej skuteczności praktykowanych przez siebie metod. Obiektywne ustalenie, która z metod jest najskuteczniejsza w praktyce, nie jest możliwe. Powód jest dość oczywisty: za dynamicznie rozrastającym się repertuarem metod nie nadążają badania ich praktycznej skuteczności. 

Uzyskanie wiarygodnych danych na temat skuteczności konkretnej odmiany psychoterapii wymagałoby wieloletnich badań na dużych grupach pacjentów. Takie badania kosztują, a nie bardzo wiadomo, kto miałby za nie płacić. Efekt jest taki, że brakuje reprezentatywnych danych na temat skuteczności poszczególnych metod – zarówno w odniesieniu do leczenia uzależnień, jak też innych problemów natury psychologicznej. 

Na tym tle wyróżnia się psychoterapia poznawczo-behawioralna – stosunkowo najpełniej opisana i najszerzej stosowana metoda leczenia uzależnień. Ważną cechą tego nurtu terapeutycznego jest niemal powszechna akceptacja, brak prób podważania jej metod i kwestionowania wyników. Nie oznacza to, że inne metody mają zdecydowanie mniejszą skuteczność. Taki sąd byłby nieuprawniony, bo – jak już zostało powiedziane – nie ma do tego merytorycznych podstaw. Pozostaje pytanie, jak wybrać najlepszą dla siebie formę terapii?  

Jak wybrać najlepszą terapię uzależnień? 

Odpowiedź na pytanie, czy skuteczność leczenia uzależnień zależy od rodzaju terapii, nie jest jednoznaczna. Można przyjąć, że wymienione wyżej, główne nurty terapii uzależnień mają porównywalna skuteczność. Jednocześnie najlepiej reprezentowaną i przynoszącą szybkie, mierzalne efekty metodą jest terapia poznawczo-behawioralna. W tej sytuacji kwestią decydującą powinno być to, czy określona metoda zaspokaja nasze oczekiwania. Niezwykle ważne jest też to, czy odpowiada nam terapeuta – czy jest osobą, która budzi nasze zaufanie. Powodzenie terapii uzależnień nie wynika wyłącznie ze stosowanych procedur, ale też z jakości komunikacji terapeuty z pacjentem. W niektórych rodzajach terapii budowa relacji z terapeutą jest nierozłączna od procesu leczenia. 

Podsumowując warto zaznaczyć, że nie ma jednej, uniwersalnej i skutecznej w każdym przypadku metody leczenia uzależnień. Najbezpieczniejszym wyborem jest korzystanie z metod sprawdzonych, mających obszerną literaturę naukową i potwierdzoną badaniami skuteczność. Jednocześnie każdy z nas powinien indywidualnie wybierać typ terapii i terapeutę.