Psychologiczne mechanizmy uzależnień wyjaśniają istotę zachowań osoby uzależnionej.
Powstają one na skutek psychofarmakologicznego działania alkoholu na organizm ludzki i są wzmacniane przez doświadczenia inter- i intrapersonalne. To one powodują, że osoba uzależniona w taki a nie inny sposób funkcjonuje.
Istnieją trzy podstawowe mechanizmy uzależnień :
- Mechanizm nałogowego regulowania uczuć
- Mechanizm iluzji i zaprzeczania
- mechanizm rozproszonego i rozdwojonego „ja”.
ad.1 Mechanizm nałogowego regulowania uczuć – mechanizm ten jest odpowiedzialny za powstawanie głodu alkoholowego. W sytuacjach, w których alkoholik nie umie sobie poradzić z jakimś problemem, włącza się ten mechanizm i generuje głód alkoholowy. Po wypiciu alkoholu osoba uzależniona odczuwa ulgę. Ta ulga jednak nie trwa długo. Gdy zawartość alkoholu we krwi spada, alkoholik zaczyna doświadczać problemu, którego nie rozwiązał. I znów pojawia się głód i powrót do picia. Tworzy się tzw. „błędne koło”. Można by powiedzieć, że alkoholik pije, bo cierpi, a cierpi bo pije. Niestety po pewnym czasie do pierwotnego problemu, z którego powodu alkoholik zaczął pić dochodzą nowe problemy, te związane z piciem np. absencja w pracy, brak pieniędzy, awantury w domu itp. Wtedy pojawia się jeszcze silniejszy głód, który sprawia, że alkoholik pije dalej, pomnażając problemy. Uwolnienie się od cierpienia przy pomocy alkoholu jest nieraz jedyną radością jaką odczuwa alkoholik. Osoba uzależniona nie rozwiązuje problemów tylko je zapija.
ad.2 Mechanizm iluzji i zaprzeczania – ten mechanizm zaburza funkcje poznawcze osoby uzależnionej. Nie pozwala na zobaczenie rzeczywistych problemów, jakich alkoholik doświadcza przez picie. Alkoholik zaprzecza temu, że ma problem z alkoholem, pomimo iż doświadcza problemów i otrzymuje informacje na ten temat od otoczenia. Często za swoje picie obwinia innych, bądź sytuacje zewnętrzne np. pije, bo żona go nie rozumie, albo bo nie może znaleźć pracy itp. Rzeczywistość jest inna. To picie sprawia, że ma problemy.
ad.3 Mechanizm rozproszonego i rozdwojonego „ja” – ten mechanizm sprawia, że osoba uzależniona przestaje kierować swoim życiem. Jak to się dzieje? Gdy osoba uzależniona wypije alkohol, rośnie jego poczucie wartości i mocy oraz przekonanie, że wszystko się ułoży („ Ja” potężne). Gdy trzeźwieje, traci te złudzenia. Wtedy doświadcza cierpienia, upokorzenia, wstydu („Ja” upadłe). Zrobi wszystko, żeby nie cierpieć, ale jedyny sposób jaki zna to wypić. I tak balansuje między „Ja” upadłym a „Ja” potężnym. Wszystkie inne wartości zanikają w jego umyśle, a alkohol staje się największą i jedyną wartością. To on zaczyna kierować życiem osoby uzależnionej.
Te trzy mechanizmy pokazują obraz funkcjonowania osoby uzależnionej.